Göz tembelliği veya tıptaki adıyla ambliyopi, anatomik olarak gözle görülür herhangi bir sorun olmamasına rağmen görme keskinliğindeki belirgin düşüklük ile karakterize bir durumdur. Gözdeki yapılar ve reseptörler doğumdan sonraki ilk birkaç haftada beyindeki sinirlerle beraber gelişmeye başlar. Bu gelişim süreci ilk birkaç yıl boyunca devam eder. Görme kapasitesinin gelişmesi de bu sürece bağlıdır. Eğer erken çocukluk döneminde görmeyi engelleyen bir sorun oluşursa göz tembelliği meydana gelir.
Göz Tembelliği Nedir?
Öncelikle “Göz tembelliği nedir?” sorusunu yanıtlamak gerekir. Görmenin gerçekleşmesi için beyin ve göz koordineli bir şekilde çalışmalıdır. Normalde dışarıdan gelen görüntü retinaya düşer. Bu görüntü, beyindeki görme merkezine iletilir. Herhangi bir problem sebebiyle zayıf olan göz diğerine göre daha az uyaran alır ve beyin daha iyi gören gözden gelen sinyallere odaklanırken az gören gözden gelen sinyalleri ihmal etmeye başlar. Bunun sonucunda görme merkezi yeterince gelişemez ve göz tembelliği meydana gelir. Genellikle tek gözde görülür ancak her iki gözde de ortaya çıkabilmektedir.
Göz Tembelliği Neden Olur?
Göz tembelliği erken çocukluk döneminde başlar. Göz tembelliğinin birçok nedeni bulunmaktadır. Bu rahatsızlığın en yaygın sebebi anizometropi yani iki göz arasındaki kırma kusuru farkıdır. Neden olan sorunlar fark edilmez ve tedavi edilmezse göz tembelliği meydana gelebilir.
Göz tembelliğine yol açan en önemli durumlar şunlardır:
Şaşılık
Göz tembelliğinin en sık rastlanan nedenlerindendir. Genellikle gözler paralel olarak hareket eder ancak tek gözde kayma, şaşılık olduğu zaman gözler aynı hizada olmaz. Çift görme olmaması için beyin kayan gözden gelen görüntüyü algılamaz. Böylece şaşılık olan göz, gelişimini tamamlayamaz ve göz tembelliği oluşur.
Kırma (refraksiyon) kusurları
Bir gözde var olan miyop (uzağı görememe), hipermetrop (yakını görememe) veya astigmat gibi kırma kusurlarının diğer göze oranla daha yüksek dereceli olması göz tembelliğine neden olur. Normalde bu kusurlar gözlük veya kontakt lens kullanımıyla kontrol altına alınabilir ancak tedavide geç kalınırsa beyin, görüş bozukluğu yüksek olan gözden gelen sinyalleri doğru bir şekilde algılamaz ve bir süre sonra yok saymaya başlar.
katarakt
Gözün saydam dokusunda bulanıklığa yol açan doğumsal katarakt göz tembelliğine sebep olabilmektedir. Çok hızlı bir şekilde göz tembelliğine neden olan bu durum vakit kaybetmeden tedavi edilmelidir.
Göz tembelliğine sebep olan diğer durumlardan bazıları şunlardır:
- Göz kapağında düşüklük (pitozis)
- Kornea opasitesi
- Göz içi kanamaları
- Ailede göz tembelliği varlığı
Göz Tembelliği Belirtileri Nelerdir?
Göz tembelliği, her zaman dışarıdan gözlemlenebilen belirtilere sebep olmayabilir. Özellikle tek göz etkilenmişse diğer göz iyi gördüğü için görme azlığına dair herhangi bir şikâyet olmayabilir. Göz tembelliği, gelişim çağında meydana geldiği için çocukların kendi kendine fark etmesi mümkün değildir. Bu sebeple ebeveynlerin oldukça iyi gözlem yapması ve düzenli muayene gerekmektedir.
Göz tembelliğinin en sık gözlemlenen belirtileri aşağıdaki gibidir:
- Nesnelerin bulundukları mesafeyi tanımlamada zorluk yaşama (derinlik algısı problemi)
- Sık sık gözleri ovalama, kısarak bakma
- Tek gözü kapatarak bakma
- Göz ve el koordinasyonu gerektiren eylemlerde zorluk çekme
- Cisimlere yakından veya yan bakma
- Gözlerde kayma, şaşılık
- Gözlerde titreme (nistagmus)
Bu belirtilerin bir ya da birkaçının gözlemlendiği durumlarda mutlaka göz doktoruna başvurulmalıdır. Göz tembelliği çoğu zaman ebeveynler tarafından fark edilemeyebilir. Çoğu aile, göz muayenesi sırasında uzman bir göz doktoru tarafından teşhis konulana kadar çocuklarında göz tembelliği olduğunu bilmez. Bu nedenle belirti gözlemlensin veya gözlemlenmesin doğumdan sonra düzenli olarak göz muayenelerinin yapılması önerilir.
Göz Tembelliği Tanısı Nasıl Konulur?
Göz tembelliğinde erken tanı; uygulanacak tedavinin başarılı olması, görme kaybının yaşanmaması ve daha ciddi göz hastalıklarının önlenmesi için oldukça önemlidir. Göz tembelliği genellikle hızlı gelişen bir hastalıktır ve gözle görülür belirtiler göstermez. Bu sebeple erken teşhis edilebilmesi için düzenli göz muayeneleri yapılması gerekir.
Göz tembelliği tanısı, gözlerde kayma ve şaşılık gibi gözle görülür problemlerin varlığında çok daha kolay konulur ancak bu gibi problemler olmadığı zaman teşhis etmek daha zordur. Uzman bir göz doktoru tarafından yapılacak kapsamlı bir göz muayenesi ile gözler tek tek incelenir. Her iki gözün hareket eden bir nesneyi takip edip etmediği kontrol edilir. Daha büyük çocuklarda tek göz kapatılarak görme keskinlikleri değerlendirilir. Göz tembelliği tanısı konulduktan sonra ise vakit kaybedilmeden tedaviye başlanmalıdır.
Göz Tembelliği Tedavisi Nasıl Olur?
Göz tembelliği tedavisi; çocuk, aile ve hekim koordinasyonu gerektiren bir tedavidir. Çok erken yaşlarda başlayan bir rahatsızlık olduğu için ne kadar erken tedaviye başlanırsa başarı şansı o kadar yüksek olacaktır. Öncelikle göz tembelliğine sebep olan hastalığı tespit edip bu hastalığı ortadan kaldırmaya yönelik bir tedavi planı oluşturulur. Herhangi bir kırma kusuru varsa doktor tarafından gözlük tedavisine başlanabilir. Şaşılık, katarakt, göz kapağı düşüklüğü (pitozis) gibi hastalıkların varlığında ise mümkün olan en kısa sürede cerrahi müdahale gerekebilir.
Bir sonraki adım ise tembel olan gözün çalıştırılarak beyin ile sinirsel bağlantılarının güçlendirilmesidir. Daha zayıf olan gözü kullanmaya zorlamak gerekebilir. Kapama tekniği olarak adlandırılan yöntemle iyi gören gözün bir bandaj veya ped yardımıyla kapatılarak zayıf gören gözün daha çok çalışması sağlanır. Alınan yanıta, görme keskinliğindeki değişime göre bu yöntemin uygulama sıklığı ve süresi artırılıp azaltılabilir. Göz tembelliğinde uygulanan bir diğer tedavi yöntemi ise CAM tedavisidir. Özel bir cihaz yardımıyla hastane ortamında seanslar hâlinde yapılmaktadır. Cerrahi bir müdahale ya da ilaç kullanımı gerektirmez. CAM tekniği, kapama tekniği ile beraber uygulanan, göz kaslarını güçlendirip odaklanma yeteneğinin artırılması için kullanılan pekiştirici bir yöntemdir.
Bazen çocuklar kapama tekniğine direnç gösterebilir. Bu gibi durumlarda özel göz damlaları kullanılarak iyi gören göz bulanıklaştırılır. Amaç tembel olan gözü çalışmaya zorlamaktır. Ek olarak hastanede yapılan ve bir tür fizik tedavi yöntemi olan ortoptik tedaviler uygulanabilmektedir. Halk arasında göz egzersizi olarak da bilinen bu yöntemlerle göz kaslarının güçlendirilmesi amacıyla gözü çalıştırıcı uygulamalar yapılır.
Göz tembelliği bu tedavi yöntemleri ile düzeltilebilse de görme keskinliğinin korunması için çocuklar yakından takip edilmelidir. Düzenli olarak göz muayeneleri gerçekleştirilmeli, doktor önerisi ile bazı dönemler kapama tekniğine devam edilmeli ve var olan göz hastalıkları ihmal edilmemelidir.
Göz tembelliğinin cerrahi bir tedavisi bulunmamaktadır; ilerleyen yaşlarda hastalığın tedavisi oldukça zor ve başarı şansı çok düşüktür. Ne kadar erken tespit edilip tedaviye başlanırsa gelecekte oluşabilecek kalıcı görme hasarlarının önüne geçmek o kadar kolaylaşacaktır. Bu sebeple bebeklerde herhangi bir problem gözlemlenmese bile doğumdan sonraki 6-9 ay içerisinde ilk göz muayenesi yaptırılmalı ve düzenli olarak tekrarlanmalıdır.